Ita bolit nai sustenibilidadi?

Po acrarai su chi bolit fai sa faina de Sustainable Sardinia, depeus fueddai de tres chistionis: s’ adelantamentu sustenìbili, sa sustenibilidadi informàtica, e cali funt is barrancus de sa Sardìnnia po su chi pertocat sa sustenibilidadi.

Ita est s’ adelantamentu sustenìbili?

Is orìginis de sa bidea de sustenibilidadi funt antigas e si podint sighiri po totu sa stòria de sa filosofia polìtica, ma in is annus prus acanta a nosu custu fueddu s’ est furriau a moda, pighendi sentidu no craru (Du Pisani, 2006; Spindler, 2013).

In su 1987, s’ Arrelata Brundtland fata de is Natzionis Unias iat strantaxau una strutura de arrexonu polìticu po traballai in custu campu, e iat donau custa definidura chi dd’ amitit genti meda (Comissioni mondiali po su logu e s’ adelantamentu, 1987):

“S’ adelantamentu sustenìbili est s’ adelantamentu chi apànniat is abisòngius de imoi, chena de cumpromiti s’ abilesa de is chi ant a benni de apanniai is abisòngius insoru.”

In su 2017, s’ ONU at allistau 17 punnas po chi fessint “unu progetu po otenni unu mellus e prus benidori sustenìbili po totus” (Natzionis Unias, 2017):

  1. Firmai sa poburesa de calisisiat bisura e in dònnia logu.
  2. Firmai su fàmini, sodigai sa seguresa de tenni cosa de papai bona, e promovi sa laurera sustenìbili.
  3. Assigurai vidas sanas e promovi saludi bona po totus, a calisisiat edadi.
  4. Assigurai educatzioni de calidadi, inclusiva, e giusta, e promovi ocasionis po imparai po totus.
  5. Promovi sa paridadi intra is gèneris e donai fortza a totu is fèminas e is piciocas.
  6. Assigurai àcua e mara disponìbilis e de atendimentu sustenìbili po totus.
  7. Assigurai po totus energia moderna, sustenìbili, chi si-dda podint permiti, e chi si-ndi podint fidai.
  8. Promovi un’ adelantamentu chi sigat in su tempus, inclusivu e sustenìbili, ocupadura cumpria e traballosa, e traballus dèxilis po totus.
  9. Strantaxai infrastrutura chi apoderit, promovi s’ industrialisadura inclusiva e sustenìbili e nudriai s’ innovadura.
  10. Smenguai sa no agualesa aìnturu e intra de is paisus.
  11. Fai citadis e aposentamentus umanus inclusivus, segurus, chi apoderint, e sustenìbilis.
  12. Assigurai mollus de spaciai e de produsi chi siant sustenìbilis.
  13. Coidai de apretu cumbatendi contras sa mudàntzia de su clima e is efetus suus.
  14. Amparai e imperai de manera sustenìbili is ocèanus, maris e siendas marinas po s’ adelantamentu sustenìbili.
  15. Amparai, aconciai, e promovi s’ imperu sustenìbili de ecosistemas terrànius, atendi is padentis de manera sustenìbili, cumbati s’ areticadura, firmai e furriai apalas su dannu a sa terra, e firmai su perdi bio-diferèntzia.
  16. Promovi sociedadis paxiosas e inclusivas po s’ adelantamentu sustenìbili, donai a totus un’ intradura a sa giustesa e strantaxai institutzionis profetosas, arresponsàbilis, e inclusivas a calisisiat livellu.
  17. Donai fortza a is fainas, e mandai innantis s’ Acòrdiu globali po s’ adelantamentu sustenìbili.

Sustainable development
goals
Is 17 punnas de s’ adelantamentu sustenìbili definias de s’ ONU (Natzionis Unias, 2017).

Po acrarai is punnas, s’ ONU at donau una listada de tareas puru po dònnia punna, po unu suma de 169. Mancai unus cantu tareas a s’ acabu ballant sceti po paìsus chi funt adelantendi-sì, àterus funt prus generalis meda. Po atopu, si podit biri custu (Natzionis Unias, 2017):

“Amellorai sèmpiri de prus […] s’ imperu abbistu de is siendas de su mundu, siat in su spaciai siat in su produsi e circai in totu is maeras de stalla s’ adelantamentu de s’ ecoonomia e su guastai su logu […].”

Custa tarea balit siat po paìsus chi funt adelantendi-sì siat po partis foraneas de paìsus giai adelantaus, sa prus deprìmias in s’ economia. In ambaduus is situatzionis, s’ adelantamentu no sustenìbili si fortzat a sceberai intra traballus e impestu, meda bortas cuendi-sì apalas de sa chi si bolit fai crei siat sustenibilidadi, po su guadàngiu de is speculadoris (Puggioni, 2014; Tola, 2016).

S’ agetivu sustenìbili tenit prus de unu sentidu e, de manera simbillanti, s’ adelantamentu sustenìbili tenis prus de una bisura. Una de i-custas bisuras est ca no bastat a dda podi aguantai cun is siendas chi ddoi ant. S’ adelantamentu sustenìbili depit essi unu propòsitu chi sigat po meda tempus de aministrai is siendas (Daly, 1990):

“Po su chi pertocat s’ aministrai siendas annoàbilis, ddoi ant duus printzìpius banalis de s’ adelantamentu sustenìbili. Primu, ca s’ arrata de su spaciai depit agualai sa de s’ ingenerai (produsi sustinìbili). Segundu, ca is arratas de emitidura de àliga depint agualai s’ abilesa de matiri de s’ ecosistema anca s’ àliga etotu est emìtia. Is abilesas de torrai a ingenerai e de matiri depint essi tratadas che capitali naturali, e su faddiri de mantenni custas abilesas depit essi tratau che spaciai capitali, e duncas che cosa no sustenìbili.”

Ita est sa sustenibilidadi informàtica

Sa sustenibilidadi informàtica (computational sustainability) est s’ imperai s’ informàtica po s’ adelantamentu sustenìbili, a campus comenti s’ ecologia, economia, e stùdius de sa sotziedadi. Sa comunidadi de sa sustenibilidadi informàtica pratzit custa bidea (Gomes et al., 2019):

“Sa bidea nostra est ca is informàticus podint e iant a depi tenni un’ arrolu de importu agiudendi a arresolvi is sfidas de sa sotziedadi e de sa naturalesa, circhendi unu benidori sustenìbili, e mandendi innantis s’ informàtica puru comenti disciplina.”

Sa sustenibilidadi informàtica no est po informàticus sceti, perou. Po tenni fortuna, sa sustenibilidadi informàtica bolit su traballai imparis de meda espertus in is scièntzias de sa sotziedadi, de su logu, e de sa naturalesa.

Custus funt atopus de traballus fatus in su campu de sa sustenibilidadi informàtica:

Poita s’ interessamentu po sa Sardìnnia?

Sa Sardìnnia est sa segundu prus ìsula manna de su Mari Mesuderràniu e tenit unu pòpulu de 1,6 millionis de personis, pruschetotu de sa truma ètnica locali: is sardus (Danver, 2015).

Is sardus funt una truma ètnica aìnturu de s’ Itàlia de sa pròpriu manera che is gallesus, is scotzesus, e is irlandesus chifunt trumas ètnicas aìnturu de is Ìsulas Britànnicas. Mancai in diis de oi s’ italianu est sa prus lìngua fueddada in Sardìnnia, sa lìngua locali sarda, una lìngua arromanza autònoma chi no est unu dialetu de s’ italianu, est fueddau ancora, mancai meda bortas comenti lìngua de eredeu sceti (Onnis, 2019). Àteras lìnguas fueddadas in Sardìnnia funt: su catalanu, su gadduresu, su tataresu, e su tabarchinu. Custa diversidadi donat traditzionis culturalis arricas e un’ identidadi forti a sa Sardìnnia, ma s’ italianisadura, chi fiat prus forti in s’ era fascista de is annus 20, iat - e est ancora - spacendi custa intessidura tanti arrica. Custu est poita ca sa genti acàpiat sa lìngua italiana a is promissas de amelloramentu de is conditzionis socio-econòmicas insoru (Schjerve, 1993; Mongili, 2012), a su prètziu de s’ alienadura culturali. Custu acuntèssimentu de bregùngia culturali (culture cringe) s’ amostat poita est ca sa situazioni de sa sotziedadi e de s’ economia de sa Sardìnnia si podit contai cun is ainas de is stùdius postcolonialis (Sulis, 2012; Mongili, 2015), de manera simbillanti a su chi ant fatu po sa Scòtzia (Macdonald, 2006).

Apustis de sa Segunda Gherra Mundiali, sa Sardìnnia fiat una de is prus arregionis pòburas de Europa. Inghitzendi de is annus 50, s’ industrialisadura indùsia de sa Faina d’ Arrenascimentu iat amellorau is conditzionis econòmicas de is abitantis, ma s’ amelloramentu si fiat allentau a su cumentzu de is annus 70 finsas a si firmai paris (Biagi et al., 2019). In diis de oi, siat s’ arrenda pro capite siat s’ arrata de ocupadura funt asuta meda de sa mèdia italiana e de sa europea (Commissioni europea, 2010).

Is arresultaus de is polìticas de adelantamentu no-sustenìbilis in Sardìnnia si podint biri beni. Giai sa mitadi de su territòriu de sa Sardìnnia est amaletzau de su procèdimentu de areticadura, e is siendas de àcua sutaterrànias funt de cantidadi prus manna de is de apitzus. Pero, sa cuncentradura de nitraus in s’ àcua est prus arta de sa permìttia de is leis de sa EU, pruschetotu po nexi de s’ impestu (Ghiglieri and Da Pelo, 2016). Pighendi in cunsideru su livellu de degradamentu de sa terra anca ddoi funt is minas, chi imoi funt serradas, unu scritu de s’ Organitzatzioni po su Papai e sa Laurera (FAO) fait unu comentu tristu (Aru, Tomasi and Vacca, 2006):

“Is terras tocadas, chi a su cumentzu fiant meda grassas, ddas ant contaminadas de manera chi no fait a ddas torrai. Imoi is oritzontis de apitzus tenint baloris artus de prumu, e cantidadis de importu de zincu, manganesi e càdimiu.”

Su turismu no-sustenìbili puru est bessiu problema de su logu (Aru, Tomasi and Vacca, 2006):

“Su pigai de acuìferus in àreas de sa costa, chi s’ est ammanniau meda meda cun su scopiai de su turismu, no est aministrau de manera dèxili. A dolu mannu, su pigai tropu de s’ àcuas sutaterrànias at mudau sa balantza cun is àcuas marinas, causendi intradas de sali chi contàminant acuìferus, e causendi depositus de sali in sa terra”

Sa Sardìnnia tenit meda giassus militaris puru, de manera pretzisa logus anca si provant armas, chi funt perigulosus siat po sa saludi de sa genti chi ddoi bivit acanta siat po s’ ecosistema (Zucchetti, 2005; Cristaldi et al., 2013).

Po totu custas arrexonis, sa Sardìnnia tenit un’ abisòngiu disisperau de polìticas de adelantamentu sostenìbili bonas, primu chi siat trigadiu tropu.

Arrelatas bibliogràficas

Aru, A., Tomasi, D. and Vacca, A. (2006). Chapter 17: Aspects of Environment Degradation in Sardinia. In: Tennyson, L. and Zingari P. C. eds., Preparing for the next generation of watershed management programmes and projects: Water Resources for the Future. Organitzazioni po su Papai e sa Laurera de is Natzionis Unias (FAO), pp. 172-173.

Biagi, B., Dettori, B., Paci, R. and Usai, S. (2019). Economic development in Sardinia: overcoming the insularity gap. Centro Ricerche Economiche Nord Sud (CRENOS) Working Papers. Universidadi de Casteddu, Universidadi de Tàtari, p. 2.

Commissioni europea (2010). Regional Innovation Monitor Plus: Sardinia. [online] ec.europa.eu. S’ agatat innoi: https://ec.europa.eu/growth/tools-databases/regional-innovation-monitor/base-profile/sardinia [Pigau su 7 Gennàrgiu 2021].

Comissioni mondiali po su logu e s’ adelantamentu (1987). Our Common Future, Chapter 2: Towards Sustainable Development – A/42/427 Annex.

Cristaldi, M., Foschi, C., Szpunar, G., Brini, C., Marinelli, F. and Triolo, L. (2013). Toxic Emissions from a Military Test Site in the Territory of Sardinia, Italy. International Journal of Environmental Research and Public Health, 10(4), pp. 1631–1646.

Daly, H. (1990). Toward Some Operational Principles of Sustainable Development. In: Ecological Economics, (2), pp. 1-6.

Danver, S. L. ed. (2015). Native peoples of the world : an encyclopedia of groups, cultures, and contemporary issues. Londra; New York: Routledge, p. 370.

Du Pisani, J.A. (2006). Sustainable development – historical roots of the concept. Environmental Sciences, 3(2), pp. 83–96.

Fang, F., Nguyen, T.H., Pickles, R., Lam, W.Y., Clements, G.R., An, B., Singh, A., Schwedock, B.C., Tambe, M. and Lemieux, A. (2017). PAWS — A Deployed Game-Theoretic Application to Combat Poaching. AI Magazine, 38(1), pp. 23–36.

Farnsworth, A., Sheldon, D., Geevarghese, J., Irvine, J., Van Doren, B., Webb, K., Dietterich, T.G. and Kelling, S. (2014). Reconstructing Velocities of Migrating Birds from Weather Radar – A Case Study in Computational Sustainability. AI Magazine, 35(2), pp. 31–48.

Freund, D., Henderson, S. G. and Shmoys, D. B. (2019). Bike Sharing. In: Hu, M. ed., Sharing economy: making supply meet demand. Springer, pp. 435-460.

Ghiglieri, G. and Da Pelo, S. (2016). Hydrogeological Assessment of Sardinia and Related Issues. In: Corsale, A. and Sistu, G. eds., Surrounded by water: landscapes, seascapes and cityscapes of Sardinia. Newcastle Upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Publishing, p. 36.

Global Forest Watch (2014). Forest Monitoring, Land Use & Deforestation Trends | Global Forest Watch. [online] www.globalforestwatch.org. S’ agatat innoi: http://globalforestwatch.org [Pigau su 3 Gennàrgiu 2021].

Gomes, C., Dietterich, T., Barrett, C., Conrad, J., Dilkina, B., Ermon, S., Fang, F., Farnsworth, A., Fern, A., Fern, X., Fink, D., Fisher, D., Flecker, A., Freund, D., Fuller, A., Gregoire, J., Hopcroft, J., Kelling, S., Kolter, Z., Powell, W., Sintov, N., Selker, J., Selman, B., Sheldon, D., Shmoys, D., Tambe, M., Wong, W.-K., Wood, C., Wu, X., Xue, Y., Yadav, A., Yakubu, A.-A. and Zeeman, M.L. (2019). Computational sustainability. Communications of the ACM, 62(9), pp. 56–65.

Macdonald, G. (2006). Postcolonialism and Scottish Studies. In: McCracken, S. and Glover, D. eds., After Iraq: reframing postcolonial studies. Londra: Lawrence & Wishart, pp. 116-131. ISBN 9781905007547

Mongili, A. (2012). La visibilità sociale delle competenze linguistiche in Sardegna: un tentativo di problematizzazione. In: Oppo, A. ed., Le lingue dei Sardi. Una ricerca sociolinguistica. Casteddu: Arregioni Autònoma de sa Sardìnnia, pp. 87-94.

Mongili, A. (2015). Topologie postcoloniali. Innovazione e modernizzazione in Sardegna. Casteddu: Condaghes, ch. 1, sec. 2. ISBN 978-8873562573

Natzionis Unias (2017). Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development.

Onnis, G. (2019). A corpus-based analysis of the vitality of Sardinian. A comparison with Māori. Bologna: Centro di Studi Linguistico-Culturali (CeSLiC) e Alma Mater Studiorum, Universidadi de Bologna. AlmaDL. DOI 10.6092/unibo/amsacta/6196. In: D. R. Miller (ed.) Quaderni del CeSLiC. Occasional papers, p. 47.

Puggioni, A. (2014). Aspetti geografici e normativi delle bonifiche delle aree inquinate del Nord Sardegna. Tesi de dotorau. Universidadi de Tàtari, pp. 47-49.

Schjerve, R. R. (1993). Sardinian: Italian. In: Posner, R. and Green, J. N. (eds.) Trends in Romance Linguistics and Phonology (5). Berlinu: De Grutyer, p. 272.

Spindler, E.A. (2013). The History of Sustainability The Origins and Effects of a Popular Concept. In: I. Jenkins and R. Schröder, eds., Sustainability in Tourism. Gabler, Wiesbaden: Springer, pp. 9–31.

Sulis, G. (2012) Dalla resistenza anticoloniale alla condizione postcoloniale. La Sardegna di Sergio Atzeni. In: Marras, M., Pias, G. and Contarini, S. (eds.) L’identità sarda del XXI secolo - tra globale, locale e postcoloniale. Nùgoro: Il Maestrale, pp. 77-96 (19). ISBN 978-88-6429-136-9

Tola, V. (2016). Chimica verde in Sardegna. Dal fallimento annunciato del progetto Matrìca l’ennesima “cattedrale nel deserto”? Le responsabilità di Eni. Aladinpensiero News. [online] 15 Gennàrgiu. S’ agatat innoi: http://www.aladinpensiero.it/?p=51526 [Pigau su 2 Gennàrgiu 2021].

Zucchetti, M. (2005). Environmental Pollution and Population Health Effects in the Quirra Area, Sardinia Island (Italy) and the Depleted Uranium Case. Journal of Environmental Protection and Ecology, 4(1), pp. 82-92.